LATA 1944-1948 W LITERATURZE OKRESU POLSKI LUDOWEJ
••WARSZAWA 5-6.12.2016•• || ••w sali im. J. Brudzińskiego (Pałac Kazimierzowski)••
Utwory literackie diagnozują rzeczywistość, zawierają ślady jej rozmaitych przejawów, opowiadają o niej w sposób, który literaturoznawcom (oraz historiografom traktującym dzieło literackie jak pełnoprawne źródło historyczne) pozwala szukać w przekazie literackim obrazu mechanizmów nadających owej rzeczywistości niepowtarzalny charakter.
Trzecia RP wiele zrobiła, żeby odseparować się od własnego bezpośredniego sąsiedztwa, jakie stanowi powojenne (niemal) półwiecze istnienia Polski Ludowej. Doprowadziło to do różnych skutków, których przeanalizowanie, ważne dla zrozumienia współczesności, winno zostać poprzedzone przyjrzeniem się specyfice początków tamtej (nie/chcianej) rzeczywistości społeczno-politycznej.
Projekt dyskusji nad tym zagadnieniem zakłada, że literatura okresu PRL, nawiązująca tematycznie do pierwszych lat powojennych, ukazywała czytelnikom pewne ich aspekty, inne zaś pozostawały dla niej niedostrzegalne lub były pomijane ze względów cenzuralnych czy też dlatego, że nie mieściły się w dominującym nurcie interpretacji zjawisk i wydarzeń z lat 1944-1948. Wydaje się, iż z dzisiejszego dystansu można zobaczyć to, co wcześniej przysłaniała „ślepa plamka” rozumiana tak, jak pisał Roland Barthes o „miejscach oślepiających”, deformujących ogląd rzeczy, miejscach, które „źle widać”.
Współczesne odczytanie sensów zamkniętych w obrazach z utworów publikowanych na gorąco jeszcze w latach czterdziestych XX wieku, jak i później – z pewnej perspektywy rekonstruujących pamięć i wyobrażenia związane z interesującym nas okresem tuż powojennym – pozwala wyraźniej i pełniej zobaczyć to, co ówczesna literatura powiedziała na temat rzeczywistości 2.połowy lat 40. w Polsce. Chcemy zająć się nie tylko materią pominiętego w ujęciach literackich, ale przede wszystkim (zamierzoną lub nie) wymową opowiedzianego, dostępnego w przekazie literackim. Historycy, socjologowie, historycy sztuki z zainteresowaniem wracają do pierwszych lat powojennych, upatrując w nich czasu istotnych procesów o długim trwaniu. Wystarczy wspomnieć Wielką trwogę… Marcina Zaremby, Prześnioną rewolucję… Andrzeja Ledera, czy wystawę pt. „Zaraz po wojnie” zorganizowaną na przełomie lat 2015-2016 w warszawskiej Zachęcie i stawiającą pytanie: czy kluczowy dla najnowszej historii Polski okres 1944–1948 jest równie ważny w obszarze sztuki?
A co ( i jak) na ten temat powiedziała literatura okresu istnienia Polski Ludowej? Jakie zjawiska, procesy społeczne gorących lat tuż powojennych dostrzegła, które jedynie zasygnalizowała, nie poświęcając im większej uwagi, które zaś pozostały nienazwane, ale na przykład posłużyły do ukształtowania nieoficjalnych mitów założycielskich PRL? Równie interesujące wydaje się zresztą przejrzenie literackich śladów mitów oficjalnych.
Opowieść o pierwszych latach powojennych zmieniała się z biegiem czasu. Używając instrumentów współczesnego literaturoznawstwa kulturowego, antropologii, socjologii, nowej historiografii, podejmujemy próbę odpowiedzi na pytanie, jakie wyobrażenie o początkach Polski powojennej literatura publikowana w latach 1945-1989 (także ta emigracyjna, mająca ograniczony dostęp do rzeczywistości krajowej) pozostawiła po sobie III Rzeczpospolitej.
Zapraszamy na konferencję
prof. dr hab. Hanna Gosk
Uniwersytet Warszawski
prof. Bożena Karwowska
University of British Columbia